Nỗi ám ảnh từ Frankenstein
Mấy năm trước, một nhà phê bình văn học Mỹ đã xét lại điều tưởng như đã mặc định rằng các học giả chỉ nghiên cứu văn học “cổ điển”. Ông cho rằng những tác phẩm thực sự cổ điển không chỉ gồm những tác phẩm được các thế hệ độc giả nối tiếp nhau đào sâu và đọc mới, như Chiến tranh và Hòa bình của Tolstoy hay Chuông nguyện hồn ai của Hemingway. Tính chất cơ bản của tác phẩm “cổ điển” là nó có sức sống lâu dài và nói lên những điều độc giả luôn quan tâm. Nếu vậy thì những câu chuyện được kể đi kể lại dưới nhiều hình thức và trở nên phổ biến có đáng được coi là cổ điển? Chẳng hạn chuyện Quỷ nhập tràng Frankenstein của Mary Shelley, xuất bản lần đầu năm 1818, và nổi tiếng suốt 2 thế kỷ, cho đến nay.
Frankenstein là tác phẩm khai dòng tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Cùng với tiểu thuyết kinh dị, tiểu thuyết trinh thám, tiểu thuyết diễm tình, tiểu thuyết huyền bí … các tiểu thuyết thể loại này (genre fiction) được coi là tiểu thuyết bình dân (popular fiction) hay tiểu thuyết đại chúng, chứ không được coi là văn học, bất chấp sự thành công về thương mại lẫn sức sống dai dẳng của chúng. Sự tràn lan của văn hóa bình dân (pop culture) trong mấy thập niên gần đây rõ ràng đẩy tiểu thuyết bình dân lên một vị trí sáng sủa trong khi tác phẩm “văn học” ngày một khuất sâu vào vùng kinh viện thâm nghiêm. Điện ảnh (và game) tích cực sánh vai cùng những tác phẩm thể loại này. Xu hướng một số nhà phê bình ngày nay là không kỳ thị thể loại nữa. Được coi là “cổ điển” những tác phẩm qua được sàn lọc của thời gian, bất kể thể loại.
Frankenstein xứng đáng được đánh giá lại. Đó là câu chuyện về một nhà khoa học xuất chúng khao khát sự bất tử, chống lại cái chết bằng biện pháp khoa học: anh ráp nối những bộ phận của những xác chết khác nhau để tạo ra một cơ thể sống khác. Ý đồ kháng lại tự nhiên của tác giả thể hiện trong nguyên tựa “The Modern Prometheus”. Theo thần thoại Hy Lạp thì Prometheus đã dánh cắp lửa của Thần Zeus đem cho loài người, sự nổi loại này khiến Prometheus bị xiềng vào vách núi cho ó bươi gan. Chàng Prometheus hiện đại thậm chí còn đặt tên cho sinh vật mình sáng tạo ra là Adam. Nhưng Adam này bị coi như quỷ nhập tràng, và nổi tiếng với cái tên của người tác tạo ra hắn: Frankenstein.
Gần hai trăm năm qua Frankenstein sống dai dẳng trong nỗi lo âu ăn sâu vào tiềm thức con người về tai họa tiềm tàng trong khoa học và xã hội công nghiệp, khi nhà khoa học / con người ngày một chứng tỏ khả năng cạnh tranh quyền năng sáng tạo của Thượng đế, biến đổi tự nhiên. Mối quan hệ giữa con người và tự nhiên ngày càng căng thẳng. Con người hiện đại một mặt dùng trí tuệ biến đổi tự nhiên phục vụ lợi ích con người, một mặt lo sợ hậu quả khó lường được. Những người chỉ trích sự “lộng quyền” của các nhà khoa học dùng câu chuyện quỷ nhập tràng Frankenstein để răn đe, cho nên có những từ như Franken-foods, thực phẩm quỷ nhập tràng. (Chúng ta không xa lạ gì với thực phẩm “quỷ” này: heo, vịt, gà “siêu thịt”, trái cây rau củ đã được biến đổi gien để có chất lượng và hình thức tiếp thị hấp dẫn nhứt) Những người ủng hộ “tiến bộ khoa học kỷ thuật” tin rằng việc họ đang làm trong các phòng thí nghiệm chẳng khác mấy việc tự nhiên đã đang làm từ tạo thiên lập địa đến nay. Vạn vật trong tự nhiên luôn biến đổi, có loài tiến hóa, có loài thoái hóa, diệt vong. Tai họa nằm ở chỗ khác chứ không nằm trong sự biến đổi. Sự mâu thuẫn và nỗi lo âu này được khai thác trong nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật trong suốt 200 năm qua, một thí dụ gần đây nhứt là Khởi đầu của Hành tinh của Khỉ (Rise of the Planet of the Apes).
Khởi đầu của Hành tinh của Khỉ cũng như Frankenstein là những câu chuyện về quan hệ giữa chúng ta với tự nhiên, và hậu quả khôn lường khi chúng ta trở nên quá tự tin và ngạo mạn. Sự thực là khoa học và nỗ lực can thiệp / biến đổi tự nhiên của các nhà khoa học đã đem lại sự phát triển nâng cao đời sống con người trên khắp thế giới. Khởi đầu của Hành tinh của Khỉ là phim giải trí nhưng cũng là phim cổ điển về đòn giáng trả của tự nhiên vào những cố gắng tăng tốc hay lèo lái qui trình tiến hóa trong tự nhiên. Từ Prometheus đến Frankenstein đến Khởi đầu của Hành tinh của khỉ con người luôn tác động tự nhiên để cải tạo cuộc sống của mình, đồng thời thường xuyên lãnh chịu những tác động nghiệt ngã bất ngờ của tự nhiên. Cái thế lưỡng nan này càng ngày càng gay go hơn khi con người tạo ra xã hội kỷ nghệ và hậu kỷ nghệ với dân số ngày càng đông đúc.
Frankenstein là tác phẩm khai dòng tiểu thuyết khoa học viễn tưởng. Cùng với tiểu thuyết kinh dị, tiểu thuyết trinh thám, tiểu thuyết diễm tình, tiểu thuyết huyền bí … các tiểu thuyết thể loại này (genre fiction) được coi là tiểu thuyết bình dân (popular fiction) hay tiểu thuyết đại chúng, chứ không được coi là văn học, bất chấp sự thành công về thương mại lẫn sức sống dai dẳng của chúng. Sự tràn lan của văn hóa bình dân (pop culture) trong mấy thập niên gần đây rõ ràng đẩy tiểu thuyết bình dân lên một vị trí sáng sủa trong khi tác phẩm “văn học” ngày một khuất sâu vào vùng kinh viện thâm nghiêm. Điện ảnh (và game) tích cực sánh vai cùng những tác phẩm thể loại này. Xu hướng một số nhà phê bình ngày nay là không kỳ thị thể loại nữa. Được coi là “cổ điển” những tác phẩm qua được sàn lọc của thời gian, bất kể thể loại.
Frankenstein xứng đáng được đánh giá lại. Đó là câu chuyện về một nhà khoa học xuất chúng khao khát sự bất tử, chống lại cái chết bằng biện pháp khoa học: anh ráp nối những bộ phận của những xác chết khác nhau để tạo ra một cơ thể sống khác. Ý đồ kháng lại tự nhiên của tác giả thể hiện trong nguyên tựa “The Modern Prometheus”. Theo thần thoại Hy Lạp thì Prometheus đã dánh cắp lửa của Thần Zeus đem cho loài người, sự nổi loại này khiến Prometheus bị xiềng vào vách núi cho ó bươi gan. Chàng Prometheus hiện đại thậm chí còn đặt tên cho sinh vật mình sáng tạo ra là Adam. Nhưng Adam này bị coi như quỷ nhập tràng, và nổi tiếng với cái tên của người tác tạo ra hắn: Frankenstein.
Gần hai trăm năm qua Frankenstein sống dai dẳng trong nỗi lo âu ăn sâu vào tiềm thức con người về tai họa tiềm tàng trong khoa học và xã hội công nghiệp, khi nhà khoa học / con người ngày một chứng tỏ khả năng cạnh tranh quyền năng sáng tạo của Thượng đế, biến đổi tự nhiên. Mối quan hệ giữa con người và tự nhiên ngày càng căng thẳng. Con người hiện đại một mặt dùng trí tuệ biến đổi tự nhiên phục vụ lợi ích con người, một mặt lo sợ hậu quả khó lường được. Những người chỉ trích sự “lộng quyền” của các nhà khoa học dùng câu chuyện quỷ nhập tràng Frankenstein để răn đe, cho nên có những từ như Franken-foods, thực phẩm quỷ nhập tràng. (Chúng ta không xa lạ gì với thực phẩm “quỷ” này: heo, vịt, gà “siêu thịt”, trái cây rau củ đã được biến đổi gien để có chất lượng và hình thức tiếp thị hấp dẫn nhứt) Những người ủng hộ “tiến bộ khoa học kỷ thuật” tin rằng việc họ đang làm trong các phòng thí nghiệm chẳng khác mấy việc tự nhiên đã đang làm từ tạo thiên lập địa đến nay. Vạn vật trong tự nhiên luôn biến đổi, có loài tiến hóa, có loài thoái hóa, diệt vong. Tai họa nằm ở chỗ khác chứ không nằm trong sự biến đổi. Sự mâu thuẫn và nỗi lo âu này được khai thác trong nhiều tác phẩm văn học nghệ thuật trong suốt 200 năm qua, một thí dụ gần đây nhứt là Khởi đầu của Hành tinh của Khỉ (Rise of the Planet of the Apes).
Khởi đầu của Hành tinh của Khỉ cũng như Frankenstein là những câu chuyện về quan hệ giữa chúng ta với tự nhiên, và hậu quả khôn lường khi chúng ta trở nên quá tự tin và ngạo mạn. Sự thực là khoa học và nỗ lực can thiệp / biến đổi tự nhiên của các nhà khoa học đã đem lại sự phát triển nâng cao đời sống con người trên khắp thế giới. Khởi đầu của Hành tinh của Khỉ là phim giải trí nhưng cũng là phim cổ điển về đòn giáng trả của tự nhiên vào những cố gắng tăng tốc hay lèo lái qui trình tiến hóa trong tự nhiên. Từ Prometheus đến Frankenstein đến Khởi đầu của Hành tinh của khỉ con người luôn tác động tự nhiên để cải tạo cuộc sống của mình, đồng thời thường xuyên lãnh chịu những tác động nghiệt ngã bất ngờ của tự nhiên. Cái thế lưỡng nan này càng ngày càng gay go hơn khi con người tạo ra xã hội kỷ nghệ và hậu kỷ nghệ với dân số ngày càng đông đúc.
