Tiến sĩ hay cu li?
Tôi đang băn khoăn liệu viết
bài này có khác gì xúi thanh niên
bỏ học, trong khi ai cũng cho rằng đất nước này cần đào tạo nhân tài để phát
triển, Mấy năm qua, không chỉ đại học bùng phát, mà những chỉ tiêu đào tạo sau đại học cũng đáng
nễ, như mấy chục ngàn tiến sĩ trong vài năm tới chẳng hạn.
Kể ra xã hội có nhiều tiến sĩ cũng hay. Mới hôm rồi
tôi được mời ăn tối ở nhà bạn. Chủ nhân giới thiệu khoảng một chục khách
mời với nhau: Này là tiến sĩ X, đây là tiến sĩ Y, kia là thạc sĩ Z. Bàn ăn có vẻ
bốc mùi trí thức. Nhưng vì thức ăn ngon và rượu thì nhiều nên mọi người ăn uống
vui vẻ, rốt cuộc ai cũng no say. Chủ nhân rất hài lòng, hôm sau nói với tôi qua điện thoại là họ thực sự hân hạnh được
đón tiếp những vị khoa bảng hôm qua, con cái họ học được nhiều từ các vị ấy .
Tôi nhớ hai cô cậu trẻ trong nhà, đều
đang ở lứa tuổi ngoan, quả thật có vẻ bị ảnh hưởng bởi sự trân trọng bằng cấp
cao của cha mẹ, chắc là chúng thấy làm tiến sĩ cũng oai.
Khi Steve Jobs qua đời,
một chi tiết về đời tư của ông được nhiều phương tiện truyền thông khai thác. Ấy là mẹ ruột của ông mang
thai khi chưa kết hôn và còn là sinh viên, đã quyết định đem đứa con mới sanh
cho người khác nuôi. Yêu cầu của bà mẹ ruột đối với cha mẹ nuôi đứa bé là cho
nó vào đại học. Cha mẹ nuôi của Jobs là những người lao động, đã cố gắng thực
hiện lời hứa. Nhưng Steve chọn một trường
đại học tư học phí rất đắt. Khi Steve nhận
ra rằng mình đang tiêu những đồng tiền dành dụm ít ỏi cho tuổi già của cha mẹ,
ông quyết định bỏ học, đi làm tự kiếm sống. Khi qua đời ở tuổi năm mươi ngoài,
Steve Jobs là tỉ phú.
Nguyện vọng của mẹ ruột Steve và cố gắng của cha mẹ nuôi Steve
là điều hiểu được. Cho con học hành tới nơi tới chốn là ước nguyện của nhiều
cha mẹ, giàu cũng như nghèo, hoàn toàn chính đáng. Các bậc cha mẹ hy vọng một nền giáo dục đại học
bảo đảm tương lai cho con mình. Khiêm tốn thì mong chúng có được cái bằng đại học
trong nước để trong hồ sơ xin việc. Có điều kiện hơn thì cho chúng du học, hay
ráng kiếm tấm bằng thạc sĩ, tiến sĩ, trong ngoài nước đều được, để nâng cấp địa
vị và bỗng lộc. Ở xứ sở trọng bằng cấp, cần nắm ít nhứt một tấm bằng trong tay
như tấm vé để tiến vào quan trường. Ngay trong thị trường lao động tự do, bằng cấp cũng được nhiều nhà tuyển dụng
đòi hỏi. Tóm lại, trong tình hình nước ta hiện nay, có vẻ nên khuyến khích
thanh niên học hành, nên mở cánh cổng đại học và bậc học cao hơn cho càng nhiều
thanh niên càng tốt.
Bỏ học mà thành đạt như Steve Jobs là trường hợp đặc biệt. Nhưng
không phải là trường hợp duy nhứt. Những trường hợp bỏ học, hoặc không được học
hành, trở thảnh kẻ thất bại, vô dụng, lận đận lẹt đẹt dưới đáy xã hội không hề ít. Nguyên nhân thành bại ở đời nhiều lắm, tùy
vào ý chí và nỗ lực của từng con người,
tùy thời vận, may rủi nữa. Một tấm bằng để kiếm chỗ làm là một ưu thế khi khởi
đầu. Nhưng một số vốn để khởi nghiệp cũng là một ưu thế đáng kể. Nhiều người trẻ
tin rằng họ chỉ cần có vốn để khởi đầu sự nghiệp. Vậy muốn giúp đỡ thanh niên thì giúp họ học
hành lấy được bằng cấp cao hay hổ trợ vốn liếng để họ bỏ học mà khởi nghiệp?
Bill Gates là người bỏ học thành đạt, nhưng ông lại dùng tiền
để đẩy mạnh giáo dục. Một thanh niên được học bỗng Gates thì được bảo đảm tài
chánh để học tập nghiên cứu đến khi nào
đạt được tri thức mình mong muốn. Học bỗng
này không giới hạn số tiền hay thời gian, mà tùy nhu cầu học tập của người được
bảo trợ là bao nhiêu thì quĩ Gates chi bấy nhiêu. Điều này khuyến khích người
nhận học bỗng cố gắng vào những trường giỏi nhứt, tham gia những chương trình nội
/ ngoại khóa bổ ích, trải nghiệm những thử thách thú vị, tận dụng mọi cơ hội để
hoàn thiện bản thân, mà không bận tâm đến tiền bạc. Học bỗng này nhắm đào tạo những lãnh đạo xuất
sắc trong khoa học và trong cộng đồng.
Peter Thiel cũng là tỷ phú. Nhưng ông dùng tiền khuyến khích
những người muốn bỏ học để kiếm tiền. Thực tế ở nước Mỹ có rất nhiều thanh niên
tốt nghiệp đại học với một đống nợ. Thiel cho là bằng cấp đại học quá đắt và được
đánh giá quá cao, khiến cho nhiều người trẻ tuổi rơi vào vòng luẩn quẩn: Vay nợ
để học hành, đeo đuổi ước mơ tuổi trẻ; học
xong lại phải gạt bỏ ước mơ, đi kiếm tiền trả nợ. Đã vậy, trong tình hình kinh tế suy thoái,
thanh niên cầm bằng cấp đại học, kể cả bằng tiến sĩ, cũng khó kiếm được việc
làm. Nhưng nếu không vào đại học thì làm
gì? Thiel đề ra chương trình trợ vốn cho
thanh niên không muốn hay không có tiền
vào đại học. Ông hứa giúp 24 thanh niên, mỗi người 100.000 đô, trong hai năm, để sáng lập doanh nghiệp. Có 400 hồ
sơ ứng cử. Tính ra tỷ lệ tuyển chọn còn căng hơn hơn tuyển vào đại học Harvard.
Thiel được coi là người suy nghĩ táo bạo (Brave Thinker) của
năm 2011. Chương trình trợ vốn của ông chỉ mới bắt đầu trong nằm 2011, và cần
thời gian để biết hiệu quả như thế nào. Những người phản bác ý tưởng của Thiel
cho rằng giao 100.000 đô cho những người
18 tuổi không có kinh nghiệm, không đủ trình độ học vấn, cầm như tiêu tùng vốn liếng, có khi làm hư hỏng
chúng luôn. Thiel trả lời: Nếu sau hai năm
làm ăn thất bại, chúng cắp sách đi học lại cũng chẳng muộn. Và lúc đó chúng sẽ
hiểu hơn giá trị của học vấn. Ông rất hy vọng cuối cùng chúng sẽ thành công, cách
này hay cách khác, hoặc bằng kinh nghiệm xương máu của chính mình. Thương trường
cũng dạy người ta những bài học đáng giá.
Lý Lan
