Mỗi năm đến hè

Lòng buồn man mác nhớ lại ngày ra trường. Một cách ngoài ý muốn.  Tôi không hề muốn nhớ nỗi thất vọng lớn nhất đời, tính đến ngày đó. Sau này  tôi còn phải vượt qua nhiều nỗi thất vọng lớn hơn, để đạt tới nhận thức cuộc sống như thực tế cuộc sống. Nhưng khi người ta mới hăm ba tuổi và đang háo hức tung cánh … bay với những lý tưởng – tin yêu – ước vọng, bỗng nhận ra mình chới với giữa không trung, như Icarus với đôi cánh  đang rơi rụng, thì thế giới dường như đảo lộn tùng phèo.

(Icarus là con trai nghệ nhân tài hoa Daedalus. Theo thần thoại Hy Lạp, hai cha con đã bị vua Minos cầm tù trong Mê Cung. Daedalus bèn thiết kế và chế tạo hai đôi cánh bằng lông chim và sáp để hai cha con tìm tự do. Trước khi tung cánh, Daedalus đã dặn con trai phải bay theo ông, đừng bay xa ra biển rộng và đừng bay cao gần mặt trời. Nhưng Icarus quá háo hức khi được bay ra khỏi chốn giam cầm lâu nay, bèn bay thật xa thật cao. Và đang lúc say sưa vỗ cánh cho thỏa chí vùng vẫy thì sáp tan, lông chim rụng hết, Icarus nhận ra mình chỉ vẫy đôi tay trần trụi trong lúc rơi xuống biển.)

Tôi đã rơi xuống khi đọc danh sách bổ nhiệm công tác cho sinh viên ra trường. Năm đó là 1980, trường đại học Sư phạm (tpHCM) không làm lễ tốt nghiệp cho sinh viên. Thi cử xong xuôi, sinh viên được phân công tác đến các sở / ty giáo dục với hứa hẹn là 3 năm sau sẽ được về thành phố nhận bằng tốt nghiệp.  Tôi đã chuẩn bị “tinh thần phục vụ” đồng bào ở những vùng sâu vùng xa nhứt của đất nước, nên không băn khoăn gì khi cầm giấy bổ nhiệm công tác đến Long An. Và đinh ninh là bạn bè mình ai cũng “đi tỉnh”. Những ngày cuối cùng chúng  tôi đã được thầy hiệu trưởng và thầy bí thư Đảng ủy  “làm công tác tư tưởng” chu đáo, rằng đất nước đang cần chúng  tôi, trẻ em nông thôn đang đói khát tri thức, tất cả sinh viên Sư phạm tốt nghiệp khóa đầu tiên sau khi đất nước độc lập thống nhất đều được phân công về các tỉnh. Không có bất kỳ tiêu chuẩn nào ở thành phố cả.

Chúng  tôi còn được khuyến khích viết đơn tình nguyện xung phong đi xa. Sau khi được phân công  tôi mới vỡ lẽ những người đã hùng hổ cổ vũ tinh thần phục vụ đồng bào nông thôn lại được về sở giáo dục thành phố HCM, hoặc được giữ lại trường, trong đó có cháu ruột của bí thư Đảng ủy và những người có những mối quan hệ đặc biệt. Họ bình thản khi thấy trong danh sách bổ nhiệm mấy chữ “phân công sau” ở chỗ tên mình, vì họ đã biết trước từ lâu cái gì được dành cho họ. Và họ là bạn thân thiết của  tôi suốt bốn năm qua, thậm chí mới hôm qua có người gặp  tôi còn động viên  tôi cứ lên đường theo tiếng gọi của lý tưởng thanh niên.  Tôi không giận họ. Lúc đó  tôi thực sự có một lý tưởng, và  tôi đi con đường mình chọn dù có ai xúi dại xúi khôn hay không.  Tôi chưa hề hối tiếc rằng ngày ấy mình đã cầm quyết định phân công đi về  trường trung học Cần Giuộc. Ngày ấy  tôi chỉ sốc vì đạo đức giả của những người thầy / bạn mình từng yêu kính.  Tôi lặng lẽ ra trường với nỗi buồn đã bị chính thầy bạn lừa.

 Ba mươi năm sau, khi phần lớn bạn bè lứa ấy lần lượt tới tuổi về hưu, dù đeo đẳng con đường sư phạm tới cùng hay ngay từ đầu đã bỏ cuộc, hoặc nửa đường nhảy sang ngành nghề khác,  tôi thấy đường đời của mỗi người có những quanh co thăng trầm, đều có thể có ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp từ những năm tháng đại học. Dù ít hay nhiều, cách này hay cách khác, chúng  tôi cũng đã học được cái gì đó từ những người thầy và  bạn bè của mình. Họ không phải một giuộc như nhau. Có những người  tôi không còn nhớ nữa, có những người cho tới giờ  tôi vẫn “dị ứng”. Làm một kiểm điểm chân thành thì người nào cũng cho  tôi một bài học nào đó, hoặc từ mặt phải, hoặc từ mặt trái của họ. Những bộ mặt  tôi nhận ra vào ngày ra trường cũng cho  tôi một bài học.

 “Bài học cuối cùng”  khi ra trườngđó  đã không lập tức biến  tôi từ một đứa ngây thơ thành một kẻ khôn ngoan sỏi đời.  Tôi vẫn tiếp tục lầm người trong nhiều loại quan hệ sau này.  Tôi vẫn tiếp tục bằng những cách khác nhau đi theo lý tưởng vẫn còn là ngọn lửa trong tim mình. Thành thật mà nói, đến giờ  tôi  mà “kiểm điểm” bản thân, chắc gì  tôi đã không có lúc hành động phản lại lời đã nói / viết? Chắc gì  tôi đã không hề khiến cho ai đó, có thể là chính người thân hay học trò / độc giả của mình thất vọng. Mỗi ngày thức dậy soi gương  tôi đều tự dặn dò: “Hãy là chính mình”, nhưng chắc gì không có những biến cố bất ngờ xảy ra trong ngày đặt  tôi vào những tình huống mà mình buộc phải hành động khác mình, không thể tự chủ, bất lực để mình cuốn theo chiều gió?

 Tôi không hề muốn nhớ lại cơn sốc ngày ra trường. Nhưng mỗi năm đến hè … quả thực lòng man mác buồn.